نگاه تازه | شب بداعت کارگردان‌ها
پرهام نورافزا
در هفتمین روز جشنواره فیلم فجر فیلم‌های «نگهبان شب» به کارگردانی رضا میرکریمی و «موقعیت مهدی» به کارگردانی هادی حجازی‌فر به نمایش درآمد. این دو فیلم از جهت کارگردانی بداعت و جذابیت بالایی دارند.
فیلم «نگهبان شب» ساخته رضا میرکریمی فیلمی سرراست با بازی‌های جذاب و دوست‌داشتنی است. به نظر می‌رسد میرکریمی پس از «قصر شیرین» به دوران اوج کاری خودش برگشته است. اگرچه او در آن فیلم به سراغ نمادگرایی رفته بود اما در «نگهبان شب» آرمان سادگی را سرلوحه خود قرار داده است. او در این فیلم داستانی ساده را با اجرایی تاثیرگذار و دوربینی کنجکاو و نه سرکش دنبال می‌کند که درنهایت فضای فیلم، قصه، بازی‌ها و... در راستای انسجام کلی اثر است تا با فیلمی یکدست و بدون لکنت مواجه شویم. میرکریمی با فیلم آخرش توانسته یک کاراکتر ساده و دوست‌داشتنی را به سینمای ایران اضافه کند.
یکی از نکات قابل توجه «نگهبان شب» بازی گرفتن میرکریمی از بازیگران کمتر شناخته شده است. اگرچه در این فیلم کیومرث پوراحمد، ویشکا آسایش و محسن کیایی به عنوان بازیگر حضور دارند که چهره‌های شناخته شده‌ای برای مخاطبان سینما محسوب می‌شوند اما بار اصلی بازی‌های فیلم بر دوش لاله مرزبان، علی‌اکبر اصانلو، فهیمه هرمزی و تورج الوند است که کمتر برای مخاطب آشنا هستند. این گروه بازیگران کمترشناخته شده توانسته‌اند به‌خوبی از پس اجرای پیچیده و پر جزییات کار برآیند.تسلط کارگردان بر میزانسن‌های پرجزییات، بازی گرفتن‌های به قاعده، فیلمنامه دقیق با کاشت و برداشت‌های متناسب داستانی از «نگهبان شب» فیلمی قابل ستایش ساخته است. در این فیلم همه‌چیز در خدمت روح کلی اثر قرار دارد که درنهایت نشان‌دهنده تسلط کارگردان بر کارش است. با وجود نقاط قوت فراوان این اثر حضور پرقدرت و بدون خودنمایی میرکریمی در فیلمنامه‌نویسی و کارگردانی مهمترین نقطه عطف این فیلم به حساب می‌آید.
موقعیت سخت کارگردان
«موقعیت مهدی» نخستین فیلم هادی حجازی‌فر در مقام کارگردان است. او در این اثر به سراغ اپیزودهایی از زندگی شهید مهدی باکری رفته است. فیلم در هر اپیزود مقطعی از زندگی شهید باکری را در پیوند با همسر، برادر و هم‌رزمانش مرور می‌کند. اگرچه این فیلم سینمایی در اصل به ساختار اولیه‌اش یعنی سریال نزدیک و مشابه است اما کیفیت سینمایی بالای آن نشان می‌دهد که فیلم قابلیت اکران روی پرده را دارد.
«موقعیت مهدی» فیلمی است که باید به سادگی عنوان موقعیت دشوار مهدی باکری را به آن داد. مردی که به عنوان فرمانده در سطح بالایی قرار دارد و به عنوان یک نظامی بلندپایه شناخته می‌شود، اما در نهایت در زندگی خانوادگی و شخصی‌اش فردی ماخوذ به حیا و آرام است. اما وقتی این دو زندگی یعنی زندگی شخصی و نظامی‌اش درهم تداخل پیدا می‌کنند موقعیت پارادوکسیکال و پیچیده مهدی باکری رخ‌نمایی می‌کند.
این فیلم اگرچه در ژانر دفاع‌مقدس ساخته شده است اما مانند بسیاری از آثار ساخته شده در این حوزه به دنبال نشان‌دادن روح نظامی‌گری، حضور در میدان‌های سهمگین جنگ و تیر و رگبارپرانی نیست بلکه این فیلم به خلاف عمده آثار دفاع‌مقدسی به دنبال معرفی شخصیت فردی یک فرمانده در زندگی خانوادگی و عشق به همسرش است.
هادی‌حجازی‌فر فیلم «موقعیت مهدی» را با تسلط و با کارگردانی دقیق ساخته است. فیلم نماهای زیبا، طراحی صحنه و طراحی لباس درست، بازی‌های گیرا و لحظات ارزشمند دراماتیک فراوانی دارد که هرگز این تصور را به ذهن متبادر نمی‌کند که این اثر اولین فیلم کارگردانش است. آنهم باوجود این که فیلم دراساس به قصد سریال تولید شده که اکران سینمایی هدف اصلی آن نبوده است.
باید اشاره کنیم که هادی حجازی‌فر در این فیلم علاوه بر کارگردانی بازیگر نقش محوری شهیدباکری است که بخشی از توان کارگردانی‌اش را باید صرف اجرای نقش کند.
باوجود این دشواری‌ها کارگردانی «موقعیت مهدی» بداعت و جذابیت بالایی دارد و باید تسلط کارگردانش را در بازی گرفتن از خود و سایر بازیگران و نماهای گاه خیره‌کننده کار تحسین کرد.
طراحی فیلم؛ کلیدی برای درک بهتر فیلم
پرهام نورافزا
در ششمین روز از برگزاری جشنواره فیلم فجر، نشست تخصصی تحت عنوان «طراحی فیلم؛ کلیدی برای درک بهتر فیلم» با حضور مسعود سفلایی (مجری)، مجید میرفخرایی (طراح صحنه)، رضا مهدی‌زاده (طراح صحنه) و ایرج رامین‌فر (طراح صحنه) در خانه جشنواره برگزار شد که مجید میرفخرایی و ایرج رامین‌فر به صورت آنلاین در این نشست حضور داشتند.
رامین‌فر در ابتدای این نشست درباره طراحی صحنه گفت: «تعریف مشخصی از طراحی صحنه به عنوان عامل مجرد نداریم. طراحی صحنه در بدنه فیلم تعریف می‌شود. فیلمنامه یکی از اصلی‌ترین ستون‌های فیلم است و ارزش فیلمنامه سکوی پرشی برای عوامل کار و بروز خلاقیت‌هایشان است. هرچه فیلمنامه درست‌تر و دقیق‌تر و امکانات واضح و روشن‌تری داشته باشد، کمک می‌کند تا ایده و فکر اصلی فیلمنامه به تصویر در بیاید.»
مهدی‌زاده درباره شرایط فعلی طراحی صحنه اظهار کرد: «در مجموعه منابع، رساله‌ها و کتاب‌هایی که درباره فیلم نوشته شده درباره چیستی طراحی صحنه صحبت نشده است اما درباره فعالیت آن می‌توان صحبت کرد. طراحی صحنه به نوعی بازسازی فیلمنامه است. وقتی درباره کنش صحبت می‌کنیم بحث بازیگر و مکان مطرح است. اینکه مکان چه موقعیتی از فیلمنامه را بیان می‌کند و حضور بازیگر به چه شکل است. وقتی درباره مکان صحبت می‌کنیم از اعتبار احساسی صحبت می کنیم. طراحی صحنه به نوعی متکی به اعتبار حسی در فضاست. چگونگی ایجاد مکان و ایجاد هویت به مکان جزو مسئولیت‌های طراح صحنه است. البته کار درستی نیست. باید او درک شخصیت داشته باشد که به خوبی تعریف هویت کند و شناسه‌های شخصیت را بشناسد. یکی از کارهایی طراح صحنه، طراحی هویت برای شخصیت است. چگونگی هدایت جریان‌های تاریخی برای باورپذیری کار طراح صحنه است. طراح صحنه کسی است که تمام مناسبات مکانی و احساسی را به صورت منسجم در نظر می‌گیرد و موقعیت را برای مخاطب باور پذیر می‌کند.»
رامین‌فر نیز در ادامه بیان کرد: «هیچ‌وقت نمی‌توانیم کارگردان را از کار حذف کنیم. کارگردان مولف اصلی کار است. وقتی که فیلمنامه به شکل نهایی خودش می‌رسد، کارگردانی که متخصص نقاشی پلان است، استوری‌بورد به تمامی اجزای کار از جمله طراحی صحنه کمک می‌کند. کارگردان و فیلمنامه‌نویس اصلی‌ترین اعضای کار هستند. من در این سال‌ها که کار کردم، بیشتر به این نتیجه رسیدم که ببینم کارگردان چه می‌خواهد. ممکن است در برخی موارد کارگردان تخصص طراحی صحنه را نداشته باشد اما زبان صحنه را می‌داند. طراح می‌تواند آن خواسته را بفهمد و اجرا کند. اگر تمامی اتفاقات از ریشه بیفتد کار درستی است. فکر نمی‌کنم اعضایی مانند فیلمبردار، صدابردار و غیره کار خودشان را بکنند بلکه باید همه با هم در تعامل باشند.»
او افزود: «من با کارگردان‌های مختلف کار کردم و دیده‌ام که هر کدام نظریه خودشان را دارند و سعی کردم با هر کدام با هر شکل کاری که دارند خودم را تطابق بدهم. شروع کار اجرا با ایجاد فضاست. در ادامه فیلمبردار می‌آید و با طراح و کارگردان صحبت می‌کند و فکر بصری کار را تکمیل می‌کند.»
رامین‌فر درباره ایده‌های جدید و درک فرامتنی طراحی‌صحنه و خطر از بین رفتن آن با ورود تکنولوژی ساخت‌رنگ و تصویر اظهار کرد: قبول ندارم طراحی صحنه از فیلم جلو برود. سینما جایی برای بیان استعداد شخصی نیست. همه اتفاقات باید از ذهن کارگردان عبور کند و اجرا شود. اگر طراح از فیلمنامه فاصله بگیرد و نظر خود را بیان کند، کار به صورت فردی صورت می‌گیرد. فیلمسازی کار دسته جمعی است. درواقع باید همه فکر کنند که فیلم را به بهترین شکل بسازند. البته تمام این مسائل باید در مجرای فکری فیلمنامه‌نویس و کارگردان انجام شود.»
او افزود: «هیچ‌وقت این گزاره را قبول ندارم که فیلم خوبی ساخته شده است ولی طراحی خوبی نداشت. نکته‌ای که من تاکید دارم این است که باید ضعف فردگرایی در سینما را از بین ببریم. باید به مبنای فیلم که فیلمنامه است متعهد بود. اگر فیلمنامه خوب نباشد نمی‌شود فیلم متوسط ساخت. فیلمنامه اهمیت غیر قابل انکاری در فیلمسازی دارد. فیلمنامه مثل نمایش‌نامه مهم است.»
میرفخرایی در ادامه به جمع اضافه شد و درباره فعالیت طراح صحنه در تولید یک فیلم گفت: «طراحی صحنه، مقوله‌ایست که مبتنی بر سناریو است. حس طراح صحنه از سناریو در روند خواسته کارگردان است.»
او افزود: «هرکس از فیلمنامه برداشتی دارد. باید آن برداشت را اجرا کنیم. وقتی سناریو خوانده می‌شود فضایی در ذهن ایجاد می‌کند و اگر هماهنگی با کارگردان خوب باشد، پروژه به خوبی جلو می‌رود.»
مهدی‌زاده درباره نزدیک کردن ادراک طراح صحنه با کارگردان اظهار کرد: «در فیلم «بر باد رفته» تهیه‌کننده به تمجید از طراح صحنه پرداخت. طراح صحنه می‌تواند در نقش یک آرتیست ظاهر شود. طراح پیشنهادهایی از فیلمنامه در ذهن دارد که به کارگردان می‌گوید و به پیشرفت کار کمک کند. تکنولوژی سی جی می‌تواند بخش طراحی صحنه را به کمال برساند. در جهان امکانات جدید از راه می‌رسد و باعث کشفیات جدید نیز می‌شود.»
تاکید یک مدیر بر سلامت و شفافیت آراء مردمی جشنواره فجر
پرهام نورافزا
مدیر فناوری اطلاعات جشنواره فیلم فجر با تشریح روند ثبت آراء مردمی تاکید کرد: درباره شفافیت آراء ثبت شده اطمینان خاطر کامل وجود دارد.
در روزهای گذشته برخی تهیه‌کنندگانی که در جشنواره فیلم دارند، نسبت به چگونگی رأی‌گیری مردمی و بی‌اطلاعی خودشان و نیز دسترسی نداشتن به صفحه‌ای مجزا به آراء فیلم خود انتقاد داشتند. این موضوع سال گذشته هم که رأی‌گیری توسط سامانه سمفا انجام شد، با اعتراض روبرو بود و برخی سیمرغ بلورین بهترین فیلم را بی‌اعتبار دانستند.
امسال اگرچه تعداد مخاطب و فروش هر فیلم جشنواره در سامانه سمفا قابل مشاهده است، اما تعداد رأی‌ها هنوز اعلام نشده و فقط پنج فیلم برتر براساس تعداد آراءشان مشخص شده‌اند و اینکه کدام فیلم مخاطب‌پسندتر بوده در آینده اعلام شود.
در این باره میلاد شکرخواه - مدیر بخش فناوری اطلاعات جشنواره - در گفت‌وگویی بیان کرد: در چهلمین دوره جشنواره فجر با دقت نظر بیشتری آراء مردمی را در بخش آنلاین در سامانه سمفا دنبال می‌کنیم و بر اساس پیش‌بینی‌های صورت گرفته، ثبت آراء تا کنون با ضریب اطمینان بالایی در حال انجام است.
او افزود: پیش از نمایش فیلم‌ها در سینماهای مردمی همانند گذشته تیزری پخش شده تا آموزش ثبت رأی برای تماشاگران داده شود، روال به این گونه است که تماشاگران زمانی که بلیت خود را خریداری می‌کنند با کد رزروی که در اختیار دارند به سالن سینما مراجعه می‌کنند و حتما باید از طریق گیشه یا کیوسک پرینت بلیت را بگیرند تا اطمینان خاطر حاصل شود که افراد به سالن مراجعه کرده‌اند. در هر مرحله از ثبت رأی، احراز هویت توسط شماره موبایل انجام می شود. 90 دقیقه بعد از پرینت بلیت به شماره‌ای تلفنی که بلیت را خریداری کرده پیامکی ارسال می‌شود مبنی بر شرکت در رای‌گیری با ارسال یک لینک کاملاً یکتا و از آن طریق کاربر می‌تواند وارد سامانه سمفا برای ثبت رأی شود. البته بعد از آن یک بار دیگر احراز هویت انحام می‌شود، به این ترتیب که رمز یک‌بار مصرف باید دریافت شود تا ایمنی و سلامت رأی تضمین شود.
به گفته وی این مرحله از رأی‌گیری مشابه سال گذشته است و لینک‌ها کاملاً یکتا هستند و قابلیت اشتراک گذاری وجود ندارد.
شکرخواه درباره چگونگی سنجش نظر مخاطب توضیح داد:این کار براساس میانگین آراء است، یعنی مجموع امتیازهای داده شده تقسیم بر تعداد آراء می‌شود. در واقع گزینه‌های خوب، متوسط و ضعیف نداریم بلکه بر اساس انتخاب ستاره رأی‌گیری انجام می‌شود و این شیوه یکی از دقیق‌ترین نوع رأی‌گیری‌ها است. مخاطب می‌تواند تا پنج ستاره (یک ستاره کامل یا نیمه) را انتخاب کند و بعد در مجموع همه ستاره‌ها تقسیم بر تعداد آراء می‌شود.
وی درباره اینکه سال گذشته تعداد آراء در سامانه سمفا قابل مشاهده بود، گفت: تقریباً از ابتدای جشنواره تعداد مخاطبان و میزان فروش در سامانه سمفا قابل مشاهده است و مدام به‌روز رسانی می‌شود، اما تعداد آراء هم در روزهای آینده اضافه خواهد شد. البته زمان دقیق را نمی‌توانم اعلام کنم، آن هم به‌خاطر ترافیک زیاد روی سامانه که در حال انجام هماهنگی‌های فنی هستیم.
شکرخواه درباره انتقاد تهیه‌کنندگان مبنی بر نبود ناظر گفت: از آنجا که یک ماشین این کار را انجام می‌دهد مثل گذشته لزومی به حضور ناظر نیست. یک زمانی رأی‌گیری دستی و کاغذی انجام می‌شد، آن زمان حضور ناظر معنا پیدا می‌کرد ولی به شکل امروزی که اصلاً عامل انسانی وجود ندارد سیستم نظارت باید تغییر کند. با این حال درباره شفافیت و نظارت صددرصد اطمینان خاطر وجود دارد.
او درباره اعلام فقط پنج فیلم هم بیان کرد: پنج فیلم اول را با پیشتازی آراء اعلام کردیم و نظر دوستان در روابط عمومی انتخاب گزینه‌های پنج تایی بود و ممکن است در روزهای آینده بر اساس آرایی که ثبت می‌شوند نام این پنج فیلم تغییر کند.
وی تاکید کرد: از آنجا که در استان‌ها اکران برابر برای فیلم‌های جشنواره وجود ندارد ولی در تهران همه فیلم‌ها تعداد سانس و سالن و رقابت برابر دارند، رأی‌گیری فقط در تهران انجام می‌شود.
جشنواره چهلم، سند محکم سینمای انقلابی ایران
پرهام نورافزا
سینما و هنر هر کشوری نشان از فرهنگ و تفکرات جامعه و حکومت آن جامعه است؛ در ایران نیز فرهنگ و هنر محصول صادراتی تفکرات دینی- آیینی خواهد بود و در این راستا سینما به‌عنوان محصولی بین‌المللی در صدر این رکن قرار دارد. سینما و به خصوص جشنواره فیلم فجر به عنوان تریبون نظام، در شکل‌گیری آنچه در تفکرات ارزشی و انقلابی که صادر کردن آن به کشورهای دیگر از ارکان برپایی انقلاب بوده، دخیل است.
مهمترین رویداد سینمایی ایران این روزها در برج میلاد تهران نماد بزرگی و استقامت مردمان این کشور در حال برگزاریست، از همان ابتدای ورود با نصب تابلوی یادواره امام راحل راه این جشنواره را مشخص کرد و این یعنی جشنواره چهلم با رنگ و بوی دیگری به استقبال سال تحویل سینمای ایران می‌رود؛ کمی در خانه جشنواره که راه بروید، تکه‌های پازل این اتفاق انقلابی با عکس شهید «مرتضی آوینی» تکمیل می‌شود، تلویزیون و برنامه‌های تلویزیونی که این روزها درگیر منعکس کردن آنچه در خانه جشنواره فیلم فجر می‌گذرد است نیز در برنامه‌های خود از نماد سینمای انقلابی استفاده می‌کند و همین امر باعث شده تا مخاطبان سینما و تلویزیون با ارزشی‌سازی که مد نظر مدیران است بیشتر از پیش آشنا شوند.
جشنواره چهلم بلوغ سینمای ایران با دستورکار قرار دادن رهنمودهای رهبر انقلاب با حکم سینمای ارزشی و خانوادگی است و مدیران وقت سازمان سینمایی و جشنواره فیلم فجر از این پس این امتحان سربلند بیرون آمده‌اند و آنچه در رسانه‌ها منتشر می‌شود چیزی جز انقلاب و تفکرات آن نیست و حتی این موضوع را در مستندهای راه یافته در این رویداد سینمایی سند انقلابی کار را امضا می‌کند و تصویر «سیدمرتضی آوینی» به تمام مستندسازان و فیلمسازان این هشدار را می‌دهد که راه آوینی راه سینمای ایران است.
ارزش هایی که نباید فراموش شود
پرهام نورافزا
چهلمین جشنواره فیلم فجر سعی دارد بیش از پیش در مسیر فجر انقلاب اسلامی قدم بردارد و بی تفاوت به ارزش‌های فجر انقلاب نباشد.
آنچه در اصول اولیه جشنواره فیلم به عنوان مهمترین فستیوال هنری سال مد نظر بوده است، اتکا به چارچوب‌های اصلی انقلاب اسلامی است.
آنچه در سیاست گذاری جشنواره مدنظر قرار گرفته است و به بدنه تیم اجرایی جشنواره کشیده شده و حتی در کالبود فیلم هایی که در سانس های مختلف جشنواره به نمایش در می‌آید، نباید خالی از مفاهیم انقلابی باشد.
این موضوع در سخنان رئیس سازمان سینمایی و در پیام وی به چهلمین دوره جشنواره فجر نیز نمود پیدا می کند. محمد خزاعی در بخش هایی از پیام خود آورده است: «بدون تردید، سینمای ایران در گام دوم انقلاب نیازمند همدلی و اندیشه‌ورزی همه خانواده سینماست؛ تا ضمن فهم ضرورت ها و آسیب‌های این عرصه به نگاه مبتنی بر "قانون‌گرایی"، "استانداردسازی"و "عدالت‌محوری" بیش از پیش تکیه دهد. و در این گام، در آغاز دهه پنجم جشنواره فجر به تغییر و تحول در ساختارها نیاز داریم تا برای آن افق‌های تازه‌ای را ترسیم و به‌سوی آن حرکت کنیم. سینمایی که در آن چرخه تولید و پخش آثار بر محور عدالت فرهنگی نچرخد و فیلم‌ها با خواست جامعه، مطالبات مردم و منافع ملی همسو نباشد، نمی‌تواند سینمای ایده‌آل و انقلابی تلقی شود.
پس به تاسی از رهنموده رهبری معظم انقلاب با رویکرد "بازسازی انقلابی" ساختارها، تحول زیرساخت‌ها و ارتقاء فناوری‌های جدید در عرصه هنر، مسیر را برای رشد خلاقیت ها بگشاییم و به رشد و اعتلای سینما در چارچوب "منافع ملی"، "دیپلماسی فرهنگی" و "عدالت اجتماعی" بیندیشیم.
امید است چهلمین جشنواره فیلم فجر که چتر آن با موهبت نگاه عدالت فرهنگی بر فراز ایران و تمامی استان ها و مناطق کشور برافراشته شده با راهبرد" امیدآفرینی"، " اخلاق گرایی" و " آگاهی‌بخشی" ضمن اهتمام مضاعف به رعایت نکات بهداشتی و مصوبه‌های ستاد ملی مقابله با کرونا به درخشندگی و پویایی هر چه بیشتر فرهنگ ایرانی- اسلامی در چشم جهانیان بیانجامد.»
البته همانطور که از دل صحبت‌های دبیر جشنواره فجر بر‌می‌آید، باید انتقال مفاهیم در جشنواره بروز بوده و نباید بی توجه به شرایط روز کشور باشد. مفاهیم انقلابی باید در شیوه مدیریت جشنواره و زبان فیلم ها بروز شده و رنگ خود را به درستی و در جای خود نمایان کند. اصولا هرآنچه که باید از ارزش‌ها گفته شود، باید مبتنی بر استانداردهای سینمایی و مدیریتی باشد؛ نه بیان شعارگونه.