عیار چهل - مهندسی معکوس

پرهام نورافزا

در هشتمین شب از اکران‌های چهلمین جشنواره فجر دو فیلم با نام‌های «بی‌رویا» و «بدون قرار قبلی» به نمایش در آمد که در هر دو فرماسیونی‌ موقعیت مدار تحت‌لوای آرمان‌های روایت شکل گرفته است. آرمان‌هایی که به طرزی تماتیک سعی دارند به اعجازی آشنازدا‌ دست یابند. 

آثار مذکور با روندی دیالکتیکی جهان‌های نامتجانس را در مطلع درام به مواجهه با یکدیگر روانه می‌کنند. 

بی‌رویا؛ آینه‌های ناشناس

بی‌رویا ساخته آرین وزیردفتری در اختلاطی هذیان آلود در ساحت سینما، ذهن بصری شخصیتش‌ را در غایت یک ضرب‌الاجل موهوم قرار می‌دهد تا مخاطب را به نگین عنصر درام یعنی آشنازدایی برساند. 
فیلم در فرمی بیانی سعی دارد مفروضاتی را در متن خود بکارد و در قبال آن‌ها به کارویژه‌ای قابل اتکا برسد. اتکا به چنین کارویژه‌ای بر مبنای لحنی تماتیک و ضربانی به فضای ذهنی کاراکتر اصلی مربوط می‌شود. 
در این تعریف سیر روایی و زمانی فیلم هویدا می‌شود‌. 
فیلم بی‌رویا در ابتدای کار خود با توجه به غنای پر طراوت و روتین لحظات در زندگی رویا کاملا متین و با تمپویی معقول دنبال می‌شود.‌ تا لحظه‌ای که زیبا وارد زندگی‌اش می‌شود. پیش از آنکه به فضای ریتمیک در اثر پرداخته شود، می‌‌توان به سازوکار حضور و ورود یک غریبه به جهان فیلم در ساختمان درام اشاره داشت.
عنصر درام اساسا بر سطح آشفتگی و عدم پایداری روانه است، آشفتگیِ گفته شده از خلال یک یا چند راهکار دراماتیک نشات می‌گیرد. در نتیجه برای آنکه یک فیلم بتواند ردای درام را به تن کند مستلزم راهکارها و شگردهایی می‌باشد. یکی از آن شگردها نزول یک فرد از ناکجاآباد است. فردی که حضورش معادلات را بر هم زده و زیست کاراکترها را از حالت پایدار خارج می‌سازد. 
ورود زیبا به فیلم بی‌رویا استحکام جاری در زیست رویا و بابک می‌شکند و اصل نمایش در فیلم را بر پا می‌کند. 
بنابر این روند فضای بصری فیلم به جریان می‌افتد و کاراکتر اصلی در رابطه با ذهنیت خویش به ورطه‌ای جنون‌آمیز ورود می‌کند. 
آنچه به مثابه آرایه‌ای بارقه‌وار در روایت خوانده می‌شود، فاصله گرفتن از هویت خویش و قرار گرفتن در ماهیتی بیگانه است. روایت در این منطق قرینه‌ای از کاراکتر اصلی می‌سازد تا ساختار تغییر هویت در فیلم از ظرفیت‌های علت و معلولی آکنده شود. آرایهٔ دیگر در فیلم از وجوهی بصری فیلم بهره‌مند است. وجوهی که سوار بر انگیزه‌هایی تروکاژیک‌‌ در ساحت میزانسن به خلق معنا می‌پردازند.  

بدون قرار قبلی؛ به وقت نرسیدن

فیلم بدون قرار قبلی ساخته بهروز شعیبی قصه نرسیدن است! قصه حسرت‌هایی که در تعامل انسان با خود و هم نوع خود به بار می‌آید و می‌تواند باری احساسی را بر دوش اخلاق‌گرایی به مخاطب القا کند. 
فیلم با دست گذاری بر روی آرمان‌هایی خانوادگی قصد دارد عنصر حسرت را در بافت روایی اثر تزریق کند و محتوایی ملو‌درامیک را در ذهن مخاطب صیقل دهد. 
فلسفه احساسات در فیلم به طرزی پیوسته -و قطره قطره- به درون‌مایه‌های محتوایی اثر روانه می‌شود تا پیرنگی شخصیت‌مدار را به عنوان راهکار دراماتیک عرضه دارد. راهکار یادشده به مثابه یک استراتژی عمل کرده و حضور یک فرد غایب را نشانه می‌رود. پدر یاسمن فردی‌ست که در سال‌های طولانی از دخترش جدا بوده و با مرگش یاسمن را به ایران باز می‌گرداند. 
این بازگشت در عین آشنایی با یادگارهای پدر بازگشتی به اصل خویش است. یاسمن حیات عرفانی و قدسی خود را در ردپایی از پدرش جست‌وجو می‌کند. این جست‌وجو اصل فراورده‌های نمایشی در اثر را تغذیه می‌کند و مخاطب را تا حدیث نفس فیلم‌ساز هدایت می‌کند.

جابه‌جایی هویت

هشتمین روز از جشنواره چهلم فجر با نمایش دو فیلم «بی رویا» و «بدون قرار قبلی» در برج میلاد به پایان رسید.

درباره فیلم‌های روز هشتم می‌توان به نمایش فیلم یک فیلساز اولی اشاره کرد؛ ضمن اینکه بهروز شعیبی که پیش از این و با فیلم «هناس» به‌عنوان بازیگر در مسابقه سیمرغ حضور پیددا کرده بود، امشب در کسوت کارگردان به خانه جشنواره فیلم فجر در برج میلاد آمده بود.

بی رویا

اولین فیلم آرین وزیردفتری درامی روانشناختی است. فیلم داستان یک بیمار اسکیزوفرنی را روایت می‌کند که از خط میان واقعیت و رویا عبور کرده و پا به دنیایی بیگانه و عجیب می‌گذارد. طناز طباطبایی نقش اصلی این فیلم و بازیگر شخصیت رویا است. او که  با بازی در نقش یک بیمار اسکیزوفرنی می‌تواند خودش را به جمع نامزدهای دریافت سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن برساند در نشست خبری درباره فیلم گفت: «بی رویا درباره اسکیزوفرنی نیست و درباره جابه‌جایی هویت است.» فیلمنامه‌ این فیلم را آرین وزیردفتری نوشته و هومن سیدی آن را تهیه کرده است. سیدی بعد از بهرام رادان دومین بازیگر مطرحی است که امسال به عنوان تهیه‌کننده پا به جشنواره فجر گذاشته است. صابر ابر و شادی کرم‌رودی نیز دو بازیگر اصلی دیگر فیلم هستند. مائده طهماسبی و رضا داوودنژاد نیز دیگر بازیگران فیلم بودند که امسال برای دومین بار با فیلمی روی پرده سینمای جشنواره فجر ظاهر شدند. طهماسبی در علفزار و داوودنژاد هم در بیرو بازی کرده بودند.
بهروز شعیبی نیز که در سی‌ویکمین جشنواره فیلم فجر به خاطر کارگردانی فیلم دهلیز برنده سیمرغ بلورین شد، امسال با فیلم «بدون قرارقبلی» در مسابقه سودای سیمرغ حضور پیدا کرده است. فیلم داستان دختری ایرانی ساکن آلمان است که بعد از سی سال می‌فهمد پدرش فوت کرده و برای او میراثی را به جا گذاشته است. فیلم سعی دارد روایت سفر قهرمانانه و تحول شخصیتی باشد که انگار هیچ دلبستگی خاصی نسبت به وطن و زندگی گذشته‌اش ندارد. پگاه آهنگرانی در این فیلم در نقش یاسمن که یک پزشک جوان ایرانی ساکن آلمان است بازی کرده است. همچنین صابر ابر که در فیلم بی‌رویا نیز یکی از نقش‌های اصلی بود، در این فیلم نیز به عنوان وکیل خانوادگی حضور پیدا کرده است. مصطفی زمانی دیگر بازیگر مطرحی است که در «بدون قرار قبلی»  بازی کرده است. اما نکته جالب توجه اینکه بهروز شعیبی نیز به رسم بسیاری از بازیگران-کارگردانان در این فیلم خودش نیز در نقش یکی از خادمان امام رضا(ع) مقابل دوربین قرار گرفته است.

حضور لایه های دروغ و ماهان در جشنواره فیلم فجر قابل دفاع است

بهروز افخمی گفت: منتقدان زمانی می‌توانند ‌بگویند فیلم‌های بهتر از «لایه‌های دروغ» و «ماهان» در میان فیلم‌های انتخاب نشده وجود دارد، که همه آن‌ها را تماشا کرده باشند.

عضو هیات انتخاب چهلمین جشنواره در گفت‌وگو با مرکز اطلاع‌رسانی روابط‌عمومی چهلمین جشنواره فیلم فجر، با اشاره به صحبت‌های منتشر‌ شده از او درباره دو فیلم «لایه‌های دروغ» و «ماهان»، توضیح داد: به‌دلیل برخی از کارهای شخصی و تداخل زمانی، من حدود 6 فیلم را به همراه کل هیات انتخاب تماشا نکردم.
او  با بیان این ‌که حضور «لایه‌های دروغ» و «ماهان» در جشنواره قابل دفاع است، ادامه داد:  من این فیلم‌ها را به‌صورت مجزا می‌دیدم و این شائبه که من فیلم‌ها را ندیده‌ام صحیح نیست.
عضو هیات انتخاب جشنواره فجر درباره عدم نمایش 5 فیلم رزرو شده در جشنواره هم توضیح داد: از همان ابتدا که 5 فیلم رزرو انتخاب شد، بحث بر سر این که دو فیلم برای جشنواره پروانه نمایش نمی‌گیرند مطرح شد اما خود فیلم‌سازان زمانی که فهمیدند پروانه نمایش بعد از جشنواره به فیلم آن‌ها تعلق می‌گیرد، نسبت به این اتفاق اعلام رضایت کردند و این مسئله که این فیلم‌ها توقیفی هستند، موضوع درستی نیست.
افخمی به فیلم «عروسک» اشاره کرد و گفت: مثلاً فیلم عروسک که در فهرست انتخاب‌های من بود، از جمله فیلم‌هایی بود که برای جشنواره پروانه نمایش نتوانست بگیرد و البته کارگردان این فیلم هم با این موضوع مشکلی پیدا نکرد.
او با بیان این که اگر فیلمی در جشنواره حضور ندارد قطعاً تماشا شده و امتیاز قابل قبول نگرفته است گفت: ما 59 فیلم را دیده‌ایم و 22 فیلم به‌علاوه 5 فیلم رزرو را به واسطه نمره قبولی در حد حضور در جشنواره پذیرفته‌ایم. منتقدان هم زمانی می‌توانند ادعا کنند که فیلم‌های بهتری در میان فیلم‌های غیرمنتخب وجود دارد که همه فیلم‌ها را دیده باشند.
عضو هیات انتخاب جشنواره با بیان این که صحبت‌های حاشیه‌ای برای رونق جشنواره خوب است تاکید کرد: من فکر می‌کنم  بعد از تماشای همه فیلم‌ها می‌توان در مورد کیفیت آن‌ها قضاوت کرد.

بزرگداشت «احمدرضا معتمدی» در چهلمین جشنواره فیلم فجر

بزرگداشت «احمدرضا معتمدی» در مراسم پایانی چهلمین جشواره فیلم فجر برگزار خواهد شد

بزرگداشت «احمدرضا معتمدی» فیلمساز، استاد دانشگاه و نظریه‌پرداز سینما در مراسم اختتامیه چهلمین جشنواره فیلم فجر برگزار خواهد شد.

دکتر «احمدرضا معتمدی» متولد 1340 تهران، فیلمساز، استاد دانشگاه، نویسنده کتب سینمایی و نظریه‌پرداز سینما، دانش‌آموخته رشته اقتصاد از دانشگاه تهران و دارنده مدرک دکترای رشته فلسفه از دانشگاه علامه طباطبایی است که ساخت آثاری چون سوتفاهم، راه رفتن روی سیم، آلزایمر، قاعده بازی، دیوانه‌ای از قفس پرید، زشت و زیبا و هبوط را در کارنامه دارد.
او در چهلمین جشنواره فیلم فجر به عنوان یکی از داوران بخش سینمای کوتاه فعالیت دارد.

گردهمایی کم نظیر چهره های علمی فرهنگی در مهمترین رویداد سینمایی ایران

پرهام نورافزا

مهم‌ترین رویداد سینمایی ایران با حضور اساتید دانشگاهی و علمی در حوزه‌های مختلف هنر و علوم انسانی در چهلمین دوره از برگزاری‌اش به شکل ایده‌آل خود نزدیک‌تر شد.

این رویداد سینمایی به عنوان مهم‌ترین رکن سینمای ایران و نمایان‌کننده سیاست‌های کلان فرهنگی، سال‌های متمادی به محلی برای نمایش‌های حاشیه‌ای سینما درآمده بود و عدم توجه به مسائل ریشه‌ای در قالب‌های فرهنگی و اندیشه‌ای از یک سو و کمرنگ‌شدن وجوه آموزشی در حوزه سینما از سوی دیگر سینمای ایران را با مشکلات مختلفی مواجه کرده بود تا جایی که فیلم‌های سینمای ایران جذابیت و کارکردهای مورد نظر سینما را در مواجه با مخاطبانش تامین نمی‌کردند.

جشنواره فیلم فجر از ابتدا هم ضمن نمایش فیلم به عنوان محملی برای اندیشه‌ورزی و گفتگو در نظر گرفته شده بود که در کنار نمایش فیلم‌های تازه تولید شده، بحث بر سر چیستی و چگونگی آن ها هم مطرح شود.
طی سال‌های گذشته اجرای برنامه‌هایی مانند فتوکال و فرش قرمز موجب شده بود تا بسیاری از شخصیت‌های فرهنگی، علمی و حتی سینمایی با جشنواره فیلم فجر دچار بیگانگی شوند و عدم حضور این افراد منجر به آن شده بود که سینمای ایران از آگاهی‌بخشی و اندیشه‌ورزی محروم بماند و به تبع آن فیلم‌ها نیز سیر نزولی داشته باشند.
با تمهیدی که در چهلمین جشنواره فیلم فجر و در راستای سیاست‌های عدالت‌محور دولت سیزدهم که در این مدت به آن تاکید شده، طراحی و اجرای نشست‌های فرهنگی صورت گرفت؛ بسیاری از اساتید و صاحبنظران در حوزه‌های مختلف علوم انسانی و هنر پیوند دوباره‌ای با این رویداد برقرار کردند و این پیوند منجر به آن شد تا به واسطه نوعی اعتمادسازی و ظرفیت‌های علمی، جشنواره به نقطه مورد نظر و حقیقی آن که شکل ایده‌آل برگزاری چنین رویدادی است نزدیک شود.
در چهلمین جشنواره  فیلم فجر برای نخستین بار در کنار نمایش آثار سینماگران، 40 برنامه تخصصی فرهنگی با حضور 66 صاحب‌نظر در حوزه‌های مختلف هنر و علوم انسانی گردهم آمدند و مسائل متعددی در قالب عناوینی چون «سینما، فلسفه، معنا» ، «سینما، تاریخ و تمدن» ، «سینما و سبک زندگی» و ... را مطرح کردند. 
از سویی کارگاه‌هایی تخصصی چون «سینما و عصر دیجیتال»،  «رنگ در سینمای امروز ایران» ، «نگارش برای اجرا» و غیره نیز برگزار شد.
بخش گنجینه سینمای ایران هم که به اکران برخی از فیلم‌های مهم تاریخ سینمای ایران می‌پرداخت جدای از اکران فیلم‌های مثل «گاو» ، «دیده‌بان» ، «ناخدا خورشید» ، «پرده آخر» و ... با نشست‌هایی علمی همراه بود که بسیاری از صاحبنظران در حوزه سینما در آنها حضور به عمل آوردند و پیرامون مسائلی چون «شیوه روایی در سینمای کیارستمی» ، «اقتباس و بومی‌سازی متون غیر فارسی» ، «تنوع فرهنگی و زبانی در سینما» و ... صحبت کردند.
از طرفی برگزاری نشست‌های تخصصی و وبینارهایی در دانشگاه‌های کشور موجب پیوند دوباره این حوزه مهم از علم و فرهنگ با مهم‌ترین رویداد سینمایی کشور شد و صاحبنظران و دانشجویان دانشگاه‌های مختلفی چون «سوره»، «امام صادق(ع)» ، «تهران» ، «هنر» ، «صدا و سیما» و «مرکز مطالعات راهبردی ژرفا» از طریق این نشست‌ها با جشنواره و سینمای ایران ارتباط دوباره‌ای برقرار کردند و افراد زیادی از طریق سامانه‌های برخط در سایت آپارات و روبیکا در این نشست‌ها شرکت کردند.
این نشست‌ها که به همت و دبیری «سعید الهی» در چهلمین جشنواره فیلم فجر صورت گرفت یکی از محمل‌هایی بود که جای خالی آن برای بسط گفتگو پیرامون اهمیت سینمای ایران خالی بود.
حضور اساتید نامی چون «علی نصیریان»، «محمود کلاری» ، «مجید میرفخرایی»، «جابر قاسمعلی»، «هوشنگ توکلی»، دکتر «شاهین فرهت»، دکتر «مصطفی مهرآیین»، «حبیب احمدزاده» ، «مجید شیخ‌انصاری» ، «وحید نیکخواه آزاد» ، «مهدی سجاده‌چی» ، «بیژن عبدالکریمی» و ... نشانه‌ای از آشتی دوباره چهره‌های فرهنگی با مهم‌ترین رویداد سینمایی ایران است که به نظر می‌رسد برای آینده جشنواره و سینمای ایران یک گام مهم و مستحکم باشد.