نقش تهدیدات یا فرصت های «شبکه های اجتماعی» بر روابط زوجین

پرهام نوراقزا:

«فضای مجازی» واژه‌ای است که تا نامش در بین خانواده‌ها عنوان می‌شود، عده‌ای از  اثرات منفی آن بر زندگی‌ها می‌گویند و عده‌ای دیگر از محاسن آن یعنی آموزش گرفتن از این فضا جهت خانه‌داری و آشپری و ترفندها و نکات ریز کدبانویی می‌گویند. همین دو دیدگاه نشان دهنده دو سویه بودن (تهدید یا فرصت) این فضاست که اگر با هدف مناسب استفاده نشود می تواند تا سرحد از هم پاشیدن یک پیوند زناشویی که برپایه زندگی محکم و استوار  ساخته شده هم تاثیرگذار باشد.

با شنیدن صحبت‌هایی از این در و اون در و نیز با صحبت‌هایی که با چندین تن از خانواده‌ها داشتم و از بالا و پایین شدن زندگی‌هایی که روزگاری هیچ چیز نمی‌توانست میان پیوند زناشویی صاف و بی‌غل وغش آنها حتی خدشه‌ای بیندازد و نیز با دیدن صف‌های طویلی از زن و مرد که برای انجام طلاق و اخواهی حقوق خود جلوی ساختمان دادگستری و دفترخانه‌های طلاق و ازدواج مناظر تاسفباری را تشکیل داده‌اند می‌توان به عمق عمیق فاجعه پی‌برد که سرمنشأ همه این دربه‌دری‌ها و همه این اختلافات از گور همین شبکه‌های اجتماعی همچون:  تلگرام، اینستاگرام، واتس‌آپ و....  بلند شده است اما به چه قیمت؟!

از منظر دیگر اگر به خواهیم عاقلانه و با عقل سلیم به تمام جنبه‌ها بنگریم و تمامی محاسن و معایب این شبکه‌های احتماعی را سنگ محکی بزنیم و آنها را به قیاس سبک و سنگین کنیم درمیابیم که این شبکه‌ها تماما فقط جنبه منفی نداشته و چه بسا که که جنبه‌های مثبت آن هم کم نیستند.

به فراخور حال توجه خوانندگان این مقال را به پای صحبت‌ها و سنگ محکی که چندتن از هموطنان ما از این شبکه های اجتماعی داشتند جلب می‌کنم تا خود به قضاوت بنشیند و سره از ناسره را با قضاوت خودتان پیدا کنید.

  خانمی که همسرش به دلیل نوع شغلی که دارد 2 ماهی یک بار به خانه می آید می‌گوید: به دلیل دور بودن محل کار همسرم از زندگی از فلان اپلیکیشن فضای مجازی استفاده می‌کنیم و دیگر نگران دوری و دلتنگی از هم نیستیم، این اپلیکیشن‌ها خیلی خوب است و می تواند به بهبود روابط هم کمک کند.

آقایی که خانمش مدیر یک کانال لباس فروشی است با گلایه می‌گفت: از صبح که بیدار می شویم تا شب همسرم مشغول مشتری های مجازی است، درآمد خوب است و به جرات می گویم که اگر این درآمد نبود شاید زندگیمان لنگ می ماند اما اینکه تمام زندگی قربانی کانال و فروش لباس و اینها شده ، برایم غیرقابل قبول است، دیگر نه شب داریم و نه صبح، نه غذایی و نه رفت و آمدهای زندگی، لعنت به این نرم افزارها که روز به روز هم پیشرفته تر می شود.

هموطن دیگری می‌گوید: من تازه عروس هستم، در گروه های آشپزی و نکات خانه‌داری عضو هستم و دیگر احتیاج نیست برای یادگیری این مسائل پول زیای خرج کنم. دوست دیگری می‌گفت: به خدا که این شبکه‌های اجتماعی محاسنش از معایبش خیلی بیشتر است اما اگر درست و صحیح از آنها استفاده شود و فقط در گرو پیشرفت و یادگیری بهینه خرج شود.

درست است ما انسان‌ها را که اشرف مخلوقات خداوند نام نهادن تنها با داشتن چند چیز از موهبت‌ها و نعمت‌های الهی از دیگر مخلوقات خداوند سبحان متمایز می‌کند و آن تکلم، داشتن عقل، شعور ، منطق و ادراک است. اگر بدانیم که فلان چیزی که برای راحتی و آسودگی ما اختراع و ساخته شده است و از آن می‌توان هم در راه خیر و هم در راه شر استفاده کرد در این مقطع عقل سلیم حکم می‌کند که از آن به نحوه احسن و در کمال راحتی و آسوده خاطری باید از آن استفاده نمود نه در راه خلاف عرف و شرع. چه بسا در این شبکه‌های اجتماعی که اکثرا از آنها دلخور و دلزده هستند بسیاری از نکات خوب خانوادگی، زناشویی، راهنماهای آموزشی و فراگیری، آموزش‌های بالا بردن ضریب‌های هوشی و.... به وفور در آن می‌توان یافت و از آنها بهره برد.

تاثیر فضای مجازی بر خانواده یکی از زمینه های مهم بروز ناهنجاری در خانواده‌هاست، محتویات فضای مجازی و خدمات ارائه شده در این فضای موجب شده تا کاربران با تاثیرپذیری از جنبه‌های منفی آن انتظارات خود از جنبه‌های مختلف زندگی را بر خلاف واقعیت‌های موجود در فضای حقیقی تعریف کنند و همین امر تا حد زیادی زندگی واقعی کاربران را تحت تاثیر قرار می دهد و تبعات بسیار زیانباری برای خانواده‌ها داشته باشد.

آمار و ارقام چه می‌گویند

استفاده دائم، نادرست و غیراصولی از رسانه‌های اجتماعی سبب وارد آمدن صدمه‌های جدی به شادی خانواده، کاهش کیفیت زندگی، خیانت در برخی ازدواج‌ها و جدایی بین زوجین می‌شود. به طور مثال براساس تحقیقات انجام شده در زمینه خانواده زمانی که شمار کاربران فیس‌بوک 20 درصد افزایش داشت، نرخ طلاق 4 درصد افزایش پیدا کرده بود. پیام‌ها و عکس‌های غیراخلاقی که از سوی کاربران در سایت فیس‌بوک منتشر می‌شوند، باعث بالا رفتن آمار طلاق شده است و همچنین زوجینی که کمتر از رسانه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند 11 درصد شادتر از آنهایی هستند که دائم از این رسانه‌ها استفاده می‌کنند.

اعتیاد به رسانه‌های اجتماعی می‌تواند منجر به نزاع بین زوجین شود و محیطی مملو از حسادت ناشی از نتظارات بالا و رفتارهایی که دور از شان خانواده ایرانی است را ایجاد کرده و روابط فرازناشویی را تسهیل کند.

براساس گزارش «فاکس‌نیوز»، تحقیق جدید شرکت حقوقی اسلیتر و گوردون از دو هزار زوج بریتانیایی نشان می‌دهد مدت زمان رابطه‌های اجتماعی برای زندگی‌های متاهلی مهم است. محققان این موسسه در مطالعات خود به این نتیجه رسیدند که شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های مجازی منبع اصلی برای تنش‌های زناشویی محسوب می‌شوند و اگر به آنها درست توجه نشود، مشکلات عدیده‌ای به وجود می‌آورند. طبق نتایج به دست آمده یک نفر از هر هفت فرد متاهل حاضر در این تحقیق اعلام کرد که به دلیل نوع رفتار و عملکرد همسرش در اپلیکیشن‌ها و شبکه‌های اجتماعی از قبیل فیس‌بوک، توییتر، واتس‌آپ و اسکایپ قصد جدایی از او و طلاق را دارد.

همچنین دستکم یک نفر از هر چهار نفر شرکت‌کننده در این تحقیق اعلام کرده‌اند با همسر خود یک بار در هفته بر سر موضوعات مرتبط با شبکه‌های اجتماعی بحث و جدل می‌کنند و 17 درصد از این افراد اعلام کردند روزانه با همسرانشان بر سر عملکرد آنها در شبکه‌های اجتماعی مشاجره می‌کنند و همچنین 58 درصد از افراد اعتراف کرده‌اند که رمزهای عبور حساب‌های کاربری همسرانشان را گاه حتی بدون اطلاع آنها می‌دانند؛ از بررسی این آمار در می یابیم که این رویکرد نشان دهنده شدت تلاش افراد برای نظارت بر رفتارهای اجتماعی همسرانشان است.

تاثیراتی که شبکه‌های اجتماعی بر روابط زوجین می‌گذارد

شبکه اجتماعی در درازمدت موجب کاهلی، افسردگی و بروز حالات روانی غیرقابل قبول و غیرعادی در فرد شده و زمینه‌ساز بسیاری از رفتارها و ناسازگاری‌ها در خانواده می‌شود و یا پایین آمدن آستانه تحمل افراد یک خانواده، زمینه جدایی آنها از هم فراهم می‌آید. بسیاری از رفتارهای خشونت‌آمیز زوجین هنگامی رخ می‌دهد که فرد متوجه می‌شود همسرش با شخص دیگری در فضای مجازی ارتباط دارد کاربر شبکه‌های اجتماعی تصویر مجازی سایر افراد را می‌بیند و وارد فضای مقایسه ظاهر سایر کاربران با باطن شریک زندگی خود می‌شود. این موضوع نوعی دلسردی را برای فرد به همراه می‌آورد که در نهایت منجر به طلاق می‌شود.

هر چقدر استفاده از شبکه‌های اجتماعی در حد متعارف‌تری باشد، آسیب آن بر بنیان خانواده کمتر است. متاسفانه اکنون وضعیت طوری شده است که بین پرونده‌های مختلفی که برای جدایی در دادگاه‌ها تشکیل می‌شود، خیلی‌ها از این عامل (استفاده از شبکه‌های اجتماعی) شکایت می‌کنند. آمار مراجعاتی هم که زوجین به دلیل مشابه به مراکز مشاوره دارند، روز به روز بیشتر می‌شود. در بیشتر این پرونده‌ها هم زنان شکایت می‌کنند که همسرشان وقت زیادی را به ارتباط‌های مجازی در شبکه‌های اجتماعی اختصاص می‌دهد و در نتیجه توجه کمتری به زوجه خود دارد.

عده‌ای از زوج‌ها از شبکه‌های مجازی برای فرار از مشکلات زندگی زناشویی و تضادها و اختلافاتی استفاده می‌کنند که به صورت منطقی قادر به حل آن نیستند. اینترنت و شبکه‌های اجتماعی آنها را غرق دنیای دیگری می‌کند و باعث می‌شود از درگیری‌های زندگی فاصله بگیرند.

عده دیگری هم معتاد به اینترنت هستند. این افراد درگیری‌های زندگی زناشویی را ندارد اما چون با همسر و خانواده خود ارتباط و گفتمان ندارند و زمان خود را با هم سپری نمی‌کنند تا بتوانند مشکلاتشان را حل کنند، به تدریج دچار طلاق عاطفی می‌شوند و هریک، نیازها و خواسته‌هایشان را در شبکه‌های اجتماعی جست‌وجو می‌کنند. در حدود یک پنجم از مواردی که برای دادخواست طلاق به دادگاه مراجعه می‌کنند، یکی از زوجین یا هر دو، درگیر شبکه‌های اجتماعی هستند و برخی از آنها ناخواسته وارد یک رابطه خیانت‌آمیز نسبت به همسرشان می‌شوند، به طوری که این مسأله خودشان را هم درگیر عذاب وجدان می‌کند. این اتفاقات در شبکه‌های مجازی به صورت بسیار خرنده و تدریجی رخ می‌دهد. آقا یا خانم وارد رابطه دوستی شده، وابستگی ایجاد می‌شود، دلش تنگ می‌شود و وقتی به خودش می‌آید می‌بیند که چند ماه از این رابطه گذشته و درگیر یک رابطه فرازناشویی شده و به همسرش خیانت می‌کند. در صورتی که شاید روز اول چنین قصد و نیتی نداشته است.

فضای مجازی فی‌النفسه برای داشتن یک جامعه سالم و یک خانواده باثبات و شاداب یک فرصت است، نه تهدید، به شرطی که قواعد و مقررات استفاده صحیح از این فضا و بومی‌سازی آنها متناسب با شرایط فرهنگی جامعه را بدانیم استفاده نادرست از این فضاها می‌تواند روابط زوجین را تحت‌الشعاع خود قرار دهد. مثلا عضویت در شبکه‌هایی که آنها را نمی‌شناسیم، انتقال اطلاعاتی که از صحت و سقم آنها باخبر نیستیم و ارسال تصاویر خارج از عرف می‌توانند مشکلاتی را در روابط خانواده‌ها ایجاد کنند که هر روز اخباری در این خصوص می‌شنویم.

تنوع و تعدد روابط در فضای مجازی و قابلیت دسترسی به افراد در موقعیت‌های مختلف، از آسیب‌های پنهان فضای مجازی است. کم نیستند زوج‌هایی که به دلایل مختلف عملکردهای زناشویی خود را ناکارآمد می‌یابند و ارتباط‌های پنهانی برقرار می‌کنند و به جای حل مسائل و مشکلات زندگی مشترک مساله جدیدی به نام خیانت برای خود و خانواده‌شان به وجود می‌آورند.

افراد از شبکه‌های اجتماعی برای خارج شدن از مرزهای ازدواج‌شان استفاده می‌کنند که شامل چت کردن نوشتاری و یا تصویری است. زوجین ممکن است به دلیل مجازی بودن ارتباط‌های خود، این عمل را خیانت تلقی نکنند اما همیشه کیفیت روابط در فضای مجازی با دیگران تحت کنترل نیست. معمولا افراد در شبکه‌های اجتماعی کمبودهای روابط عاطفی خود را جست‌وجو می‌کنند. لذا گاهی دوری عاطفی زوجین باعث شکل‌گیری و شروع خیانت در خارج از چهارچوب خانواده می‌شود.

 استفاده مدیریت نشده و مداوم از تلفن همراه، گذاشتن کدهای امنیتی، حتی قرار دادن گوشی تلفن همراه روی حالت سکوت، از جمله نشانه‌های رفتاری است که زوجین از آنها شکایت می‌کند و دلیلی بر مشکوک بودن رفتار همسران‌شان می‌دانند، اضطراب همسران در این گونه موقع به حدی است که ساده‌ترین رفتار شریک زندگی‌شان را دلیلی مبنی بر تایید افکار خود می‌دانند و نتیجه قابل پیش‌بینی است، ایجاد کشمکش و جر و بحث‌های بی‌پایان، بی‌اعتمادی و بدبینی مزمن.

زندگی شکل گرفته از نقاط قوت و ضعف همسران است. وقتی همسران در بحث مقایسه‌ای می‌افتند، نقاط ضعف پررنگ و نقاط قوت کمرنگ می‌شوند و اینها روابط بین همسران را سرد کرده و شرایط زندگی را سخت می‌کند. در حالی که این خصوصیات همیشه ثابت بوده‌اند و فقط چون در فضای مقایسه قرار گرفته‌اند نقاط ضعف رنگ گرفته و باعث احساس شکست می‌شود. این مقایسه باعث می‌شود تا زوجین در فضای مجازی دنبال گزینه بهتر بگردند و با در این فضا یکدیگر را تحقیر کنند و زیر سوال ببرند. این رفتارها باعث تلخ شدن فضای زندگی مشترک می‌شود تا جایی که به جدایی می‌انجامد.

طبق آمارها در ۲۰ تا ۲۵ درصد پرونده‌های طلاق در دادگاه‌های خانواده کشور عبارت فیس‌بوک ذکر شده است.

بیایید پایند باشیم

فضای مجازی هم مانند دیگر موارد و مسائلی که می تواند موجب اختلاف در خانواده ها شود، می‌تواند سبب بهتر شدن روابط، آگاهی افراد از مسائل و رفتارها و... شود، اما مهمترین آسیبی که خانواده ها راتهدید می کند، پایبند نبودن به تعهدات و نقش گیری های فضای حقیقی در فضای مجازی است.

بی دلیل آقا یا خانم در این فضا در آشنایی با افراد جدید خود را مجرد معرفی می کنند و همین زمینه ساز بروز تعرضات رفتاری و شکل گیری اختلافات در خانواده ها می شود.

دسترسی آسان به این فضا سبب می شود تا در لحظه بتوان با اشخاص ارتباط گرفت، اگر در مواقع ناراحتی و یا عصبانیت نتوانیم خود را کنترل کنیم و در لحظه وارد یک گفت و گو و به اصطلاح درد و دل کردن شویم، باز زمینه ساز اسیب های دیگری است.

در نهایت اگر فردی به اصول اخلاقی و رفتاری پایبند باشد، استفاده از شبکه های اجتماعی نه تنها آسیب نمی رساند بلکه سبب آگاهی هم می شود.